Son zamanlarda “Manipülasyon Nedir?” konusu oldukça fazla aratılmaktadır. Bu yazımızda birçok anlamı olan ancak finans piyasalarında suç olarak değerlendirilen manipülasyonun ne olduğunu detaylı bir şekilde açıkladık.
Fransızca’dan gelen manipülasyon, başkalarını çeşitli şekillerde kandırarak ve gerçeği çarpıtarak etkilemek, yönlendirmek, kullanmak, kontrol etmek ve düzenlemek anlamına gelir. Genellikle duygusal ve psikolojik manipülasyonu ifade eder. Profesyonel hayattan özel hayata kadar her türlü durumda bu tür durumlarla karşılaşabilirsiniz.
Finans sektöründe manipülasyon, piyasanın yanıltılması olarak tanımlanmaktadır. Sıklıkla spekülasyon ile karıştırılsa da manipülasyon cezai bir suçtur ve cezalandırılabilir. Spekülasyon, yatırımcıların normal piyasa davranışı olarak kabul edilir.
Manipülasyonun Riskleri ve Önlemler Nelerdir?
Manipülasyon insanların düşüncelerini, niyetlerini, davranışlarını yönlendirmek, kontrollerini sağlamak, ideolojik ya da siyasal ihtiyaçlar doğrultusunda yönlendirmek için yapılan bütün müdahaleleri kapsayan bir kavramdır. İnsanlar hayatlarını bu şekilde manipüle edilebilirler. Ancak manipülasyonun riskleri de mevcuttur.
Manipülasyonun en tehlikeli özelliği insanlar üzerinde kontrol sağlamasıdır. İnsanların düşüncelerini değiştirmek, ortaya çıkan sonuçlardan yararlanmak, bir takım hedeflere ulaşmak amacıyla yapılan manipülasyonlar, insanların hayatlarını doğrudan etkilemektedir.
Manipülasyon insanların psikolojisini olumsuz yönde etkiler. Manipülasyon yoluyla insanların düşünceleri ya da davranışları manipüle edilir ve bu durum, o insanların kaygı ya da stres yaşamasına neden olabilir.
Manipülasyon, insanların özgürlüğüne müdahale demektir. Bireylerin kendi yaşamlarını planlamak ve yönetmek hakkı mevcuttur. Ancak manipülasyon bu hakları tehdit edebilir.
Manipülasyonun Risklerine Karşı Alınacak Önlemler
Bilgilendirme: İnsanlar manipülasyonun tehlikeleri konusunda bilgilendirilmelidir. Böylelikle, insanlar bu tehlikeleri fark etmek, manipülasyonu tanımak için yeteneklerini geliştirebilirler.
Kişisel gelişim: Kişisel gelişim, insanların kendileri üzerinde daha fazla kontrol sahibi olmalarına yardımcı olur. Bu sayede, manipülasyonu önlemek daha kolay hale gelir.
Ekibin güçlendirilmesi: Manipülasyon başka insanlar tarafından yapıldığında, insanların bir arada çalıştığı bir ekip, tehlikeli etkilerden korunmalarına yardımcı olabilir ve manipülatörün etkisini azaltarak, onların düşüncelerini kontrol etmesine engel olabilir.
Şimdi manipülasyonun ne olduğuna daha yakından bakalım:
Manipülasyon nedir?
Manipülasyon, piyasanın sağlıklı ve etkin işleyişine müdahale etmeyi amaçlayan ve haksız kazanç elde etmek için çeşitli yollarla yapay fiyatlar yaratmayı hedefleyen her türlü eylem olarak tanımlanmaktadır.
Başka bir deyişle dolandırıcılık olarak tanımlanan manipülasyon, finansal piyasalarda yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla varlıkların arz ve talebini etkilemek için yalan haber, söylenti yayılması veya yanlış bilgi verilmesidir. Manipülasyon aynı zamanda yetkisiz işlemler yoluyla piyasada yapay fiyat hareketleri yaratarak gerçek fiyat oluşumunun engellenmesi anlamına da gelmektedir.
Örneğin, bir şirket hakkında söylentiler veya yanlış haberler yayarak bir hissenin fiyatını hileli bir şekilde düşürmek manipülasyon teşkil eder. Bu eylem yasa dışıdır ve cezai yaptırımlara tabi olabilir. Sermaye Piyasası Kanunu uyarınca, bu eylem iki ila beş yıl hapis cezası ile cezalandırılır.
Manipülasyon nasıl Yapılıyor?
Bildiğiniz gibi Borsa İstanbul’un işlem hacmi diğer borsalara kıyasla düşük. Dolayısıyla operasyonel hareketler piyasayı doğrudan etkiliyor. Bu durumdan en çok acemi yatırımcılar etkileniyor. Güvenli olarak görülen piyasaların güvensiz olarak görülmeye başlanmasının sebebi de bu.
Sırf bu nedenle bazı yatırımcılar birikimlerini borsada değerlendirmekten vazgeçiyor. Çünkü en ufak bir manipülasyonun fiyat üzerinde doğrudan etkisi vardır. Sonuç olarak, %90 kâr getireceği düşünülen pozisyonlar bile yok olabilir.
Manipülasyon Türleri Nelerdir?
Yasal düzenlemeler, yatırımcılar ve piyasa üzerinde önemli etkisi olan işlemler için geçerlidir. Elbette bu düzenlemeler piyasa koşullarına göre ayarlanmaktadır. Bunun nedeni günümüzde yatırımların internet üzerinden yapılıyor olmasıdır. Dolayısıyla ülkemizde de SPK tarafından manipülasyon unsurları teknolojik gelişmeleri dikkate alacak şekilde yeniden düzenlenmiştir.
Şimdi yukarıda bahsedilen bilgiye dayalı iş ve işlem türlerini kısaca açıklamak gerekirse,
Bilgi Tabanlı Operasyonlar
Bilgiye dayalı piyasa dolandırıcılığı, borsa araçlarının fiyat eğilimlerinin yönü hakkında diğer yatırımcılara yanlış bilgi vererek yanıltan yatırımcıları içerir.
Spekülasyonda manipülasyon gerçekleşirken yatırımcıların alım ve satımlarına müdahale edilmez. Söylentiler doğru olsa bile bir suç işlendiği kabul edilir. Elbette bu konuda yerine getirilmesi gereken belli kriterler vardır. Sonuç olarak karar yargı yoluyla alınıyor.
İşlem Tabanlı Kullanım
Borsadaki yatırım araçlarının fiyat seviyesi işlem yapıldıkça değişir. Başka bir deyişle, yatırımcıların işlemleri fiyatı etkilemektedir. İşlem bazlı manipülasyon, arz ve talebin belirli bir şekilde şekillenmesini engellemeyi sağlar.
Normalde alınıp satılmayacak pozisyonlar için emir verilmesine ve daha sonra seans bitmeden emirlerin iptal edilmesine dayanır. Bu şekilde piyasanın doğal likiditesi engellenmiş olur.
Arz ve talep arasında bir çelişki vardır. Bu nedenle, bu tür davranışlarda bulunan yatırımcıların ticarete dayalı manipülasyon yaptıkları kabul edilir. Ancak, bir emri iptal eden herkes bu türe girer diye bir kural yoktur. Bu durum özel koşullara bağlıdır. Bu tür kişiler Borsa İstanbul tarafından tespit edilir ve uygun yaptırımlara tabi tutulur.
Bazı yatırımcılar alım ve satım emirlerini eşleştirmek için aynı fiyattan ve aynı anda alım ve satım emirleri verirler. Bu durum diğer yatırımcılar tarafından verilen emirleri etkilemektedir. Bu durum SPK kuralları uyarınca suç teşkil etmektedir. Bu nedenle, bilmeden böyle bir suça karışmak istemiyorsanız SEC’in açıklamasını okumalısınız.
Manipülasyon nasıl yapılır?
Manipülasyon, finansal araçlar hakkında yanlış, sahte veya yanıltıcı haberler yayarak yapılır. Söylentiler yaratılır ve bunlar doğruymuş gibi pozisyon alınır. Bunu fark etmeyen yatırımcılar da buna göre hareket etmeye başlar. Sonuç olarak manipülatör amacına ulaşmış olur.
Manipülatörlerin amacı finansal araçların arz ve talebini etkilemektir. Bunu yaparken, fiyatın yapay olarak dalgalanmasını sağlarlar ve kendi avantajlarına olacak şekilde ticaret yaparlar. Manipülatörün lehine olan işlemler diğer yatırımcıların zarar etmesine ve piyasanın çıkmaza girmesine neden olabilir.
Manipülasyon nedeniyle oluşan yapay fiyatlar bir balon gibi patlayarak yatırımcıların paralarını yarı yolda kaybetmelerine neden olur. Manipülatörlerin zaten derin cepleri var.
